Yəqin ki, bir çoxlarınız Christopher Nolan'ın rejissoru olduğu Interstellar filmini izləmisiniz. Filmdə Morse kodu ilə bağlı səhnəni əksəriyyətiniz xatırlayar.
Bəs nədir bu Morse kodu?
Morze əlifbası və ya Morze kodu; Əlifbanın hərflərini, rəqəmləri və durğu işarələrini nöqtə, tire və boşluq sətirləri ilə təmsil edən bir sistemdir. Kodlar müxtəlif uzunluqlu elektrik impulsları və ya yanıb-sönən işıqlar kimi mexaniki və ya vizual siqnallarla ötürülür. Morze əlifbası,teleqrafla birlikdə hələ Grambell tərəfindən telefon ixtira edilməzdən əvvəl insanlar arasında popular ünsiyyət vasitəsinə çevrilmişdi. Morse kodu teleqrafı da icad edən ixtiraçısı Samuel Finley Breese Morse (27 aprel 1791-2 aprel 1872) adını daşıyır.
1830-cu illərdə İngilis Cooke və Wheatstone komandası elektrik cərəyanından istifadə edərək beş maqnit iynəli teleqraf sistemi hazırladı. Onların sistemi tezliklə İngiltərədə dəmir yolu siqnalizasiyası üçün istifadə olunmağa başladı. Bu vaxt Yelldə təhsil almış Morse (karyerasına rəssam kimi başlamışdı) təkbaşına elektrik teleqrafı yaratmaq üzərində işləyirdi. 1830-cu illərin əvvəllərində Leonard Geyl və Alfred Vailin köməyi ilə o, operator düyməsini basaraq işləyən bir dövrəli teleqraf istehsal etdi. Bu proses elektrik siqnalını tel boyunca digər ucundakı qəbulediciyə göndərdi. Bu sistem üçün tələblər; keçid batareya, naqil və stansiyalar arasında kabel xətti idi. Morze kodu və ya Morze kodu kimi tanınan sistem beləliklə icad edilmişdir..1843-cü ildə Morse və Vail Vaşinqton, Baltimor və Merilend arasında teleqraf sistemlərinin qurulması üçün ABŞ Konqresindən maliyyə aldılar. 24 may 1844-cü ildə Morze Vailə ilk tarixi mesajını göndərdi:. "What hath God wrought" ( Bu, İncildən “Allah nə etdi!” mənasını verən bir ifadədir ). Bu sistem sonradan Amerikaya və dünyaya yayıldı. 1861-ci ildə Western Union ilk transkontinental teleqraf xəttini qurdu və ilk teleqraf şirkəti oldu.(Şəkil 2)
Morse Əlifbasının əsasən 3 forması var ki, orjinal, beynəlxalq və kontinental, onlar arasında müəyyən fərqliliklər müşahidə olunur. (Şəkil 3)
Orijinal Morze kodu ilə Beynəlxalq Morze kodu arasındakı fərq nədir?
Morze əlifbasının Avropaya gəlişindən qısa müddət sonra məlum oldu ki, orijinal Morze əlifbası bir çox qeyri-ingilis mətnlərinin ötürülməsi üçün qeyri-adekvatdır, həmçinin diakritik işarələri olan hərflər üçün kodlar (onları yuxarı və ya yuxarıda yerləşdirməklə səslərini dəyişən işarələr) yoxdur.
Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün 1851-ci ildə Avropa Ölkələri Konfransı tərəfindən Beynəlxalq Morze kodu adlanan başqa bir Morze əlifbası hazırlanmışdır. İki sistem oxşardır, lakin Beynəlxalq Morze kodu daha sadədir. Məsələn, orijinal Morze əlifbası bəzi hərfləri təmsil etmək üçün nöqtə və boşluqlardan istifadə etdiyi halda, Beynəlxalq Morze əlifbası bütün hərflər üçün nöqtə və defis birləşmələrindən istifadə edir. Bundan əlavə, Beynəlxalq Morze əlifbası orijinal Morze əlifbasında istifadə olunan dəyişən uzunluqlu xətlərdən daha çox sabit uzunluqlu xətlərdən istifadə edir.
Şəkil 3-ə nəzər yetirin: Morze əlifbasının versiyalarının müqayisəsi:
1. Amerika Morze əlifbası ilk istifadə olunan Morze əlifbasıdır.
2. Alman dəmir yollarında istifadə üçün Friedrich Clemens Gerke tərəfindən dəyişdirilmiş Morze kodu versiyası.
3. Beynəlxalq Morze kodu
Morze əlifbasının əhəmiyyəti nədir?
Morze əlifbasının ixtirası onu ünsiyyət tərzinə çevirdi. Morze əlifbası uzun məsafələrdə ən sürətli ünsiyyəti təmin edirdi. Dənizlərdə olan gəmilər işıqlarından istifadə edərək uzun məsafələrdə əlaqə saxlaya bilirdilər. Morze əlifbası xüsusilə İkinci Dünya Müharibəsi zamanı çox vacib oldu; Morze əlifbası sayəsində döyüş gəmiləri öz bazaları ilə əlaqə saxlayaraq kritik məlumatlar verirdilər. Döyüş təyyarələri həmçinin düşmən gəmilərinin və bazalarının yerlərini bildirmək üçün Morze əlifbasından istifadə edirdilər.
Morze əlifbası həmçinin təcili siqnal və ya qəza çağırışı kimi tanınan SOS-u kodlaşdırmaq üçün istifadə olunur; SOS bu cür (...−−−...) kodlanır. SOS-un bəzi sözlərin abbreviaturası olduğu düşünüldüyünə görə bir çox genişləndirmələr hazırlanmışdır, lakin SOS-da belə bir söz yoxdur (onun etimoloji cəhətdən qədim ingiliscə “ruhlarımızı xilas et” ifadəsindən gəldiyi düşünülür ) . Çox güman ki, SOS hərfləri ona görə seçilib ki, yalnız üç nöqtə, üç xətt və sonra üç nöqtə yadda saxlamaq və kodlaşdırmaq asandır. SOS kodlaşdırması ilk dəfə 1905-ci il aprelin 1-də Almaniya hökuməti tərəfindən tətbiq edilmişdir. 3 noyabr 1906-cı ildə Beynəlxalq Radio-Teleqraf Konvensiyası tərəfindən qəbul edilmiş və 1 iyul 1908-ci ildə bütün dünyada qüvvəyə minmişdir.
Bu gün Morze əlifbasından istifadə olunurmu?
Morze əlifbası bu gün də istifadə olunur. Xüsusilə həvəskar radio həvəskarları arasında populyardır. 2003-cü ilə qədər həvəskar radio lisenziyası almaq üçün Morze əlifbası tələb olunurdu, lakin Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı bu tələbi ləğv etdi. Bu koddan istifadə aviasiya sahəsində hələ də çox yaygındır, çünki VOR və NDB kimi radionaviqasiya cihazları hələ də Morze kodu ilə eyniləşdirilir .Həmçinin Morze əlifbası bəzi əlilliyi olan insanların ünsiyyət qurmasına da kömək edir. İnsanlar Morze əlifbası ilə xətləri və nöqtələri ifadə etmək üçün göz qapaqlarını açıb-bağlayaraq ünsiyyət qururlar və ya əlilliyi səbəbindən klaviaturadan istifadə edə bilməyən insanlar bu üsulla ünsiyyət qururlar. Hətta Morze əlifbası ilə ünsiyyət mətn mesajlarından daha sürətli olduğu üçün bəzi mobil telefon şirkətləri Morze əlifbasına uyğun mobil telefonlar istehsal edirlər.
Bəs bu Morse Əlifbasını necə öyrənmək olar?
Əslində bu çox da çətin bir şey deyil və bu kodun öyrənilməsi üçün müxtəlif üsullardan (Farnsworth və Koch) istifadə olunsa da, düşünürəm ki, görsəl-vizual olaraq öyrənmək daha asandır və daha tez yadda qalır.
Mənbələr:
1) The Editors of Encyclopaedia Britannica. Morse Code. (23 May 2019). Retrieved on: 3 June 2019. Retrieved from: Encyclopaedia Britannica
2) Novel Treasure. Is Morse Code Used Today? — The Brief History And Importance Of Morse Code. (December 8, 2017). Retrieved on: 3 June 2019. Retrieved from: Owlcation
3)Wikipedia. Morse Code. (June 3, 2019). Retrieved on: 3 June 2019.
4) Morse Code & The Telegraph. (May 16, 2019). Retrieved on: 3 June 2019. Retrieved from: History
5) Mechanical Puzzles. Learning Morse Code. (June 3, 2019). Retrieved on: 3 June 2019. Retrieved from: Mechanical Puzzles |
6) Bible-Torah-Psalms. Counting in the Desert. (June 4, 2019). Retrieved on: 4 June 2019. Retrieved from: Bible-Torah-Psalms
7) Brain Quote. Morse Quotes. (June 4, 2019). Retrieved on: 4 June 2019. Retrieved from: Brainy Quote
